فواید کمک به ایتام از منظر روایات

امروزه کمتر کسی است که کمک به ایتام را از بُعد اخلاقی مورد تایید قرار ندهد و بر این امر صحه نگذارد؛ اما با اندک نظری به روایات به عنوان یکی از برترین منابع انسان‎ساز، در خواهیم یافت که کمک به ایتام صرفا از نقطه‎نظر اخلاق مورد توجه نیست، بلکه علاوه بر آن آثار و نتایج زیادی بر کمک به ایتام مترتب است که این مسئله، توجه به کمک به یتیمان را دوچندان می‎کند.

در زیر تعدادی از روایاتی از اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام که از دو منظر تاکیدی و تذکری به مسئله‎ی فوق پرداخته، آورده شده است.

امام علی (ع):
مِنْ أَفْضَلِ الْبِرِّ بِرُّ الْأَيْتَام‏
از با فضیلت‎ترین مراتبِ نیكوكاری، نیکی کردن به ایتام است. / تصنيف غرر الحكم و درر الكلم / ص 409

رسول اکرم (ص):
خیرُ بُیوتِكُم بَیتٌ فیهِ یَتیمٌ مُكَرَّمٌ
برترین منازل شما آن خانه ای است كه درونش طفلی یتیم مورد مهر و عطوفت قرار گیرد. / نهج الفصاحة (مجموعه كلمات قصار حضرت رسول صلى الله عليه و آله) / ص 471

امام علی (ع):
اللَّهَ اللَّهَ فِي الْأَيْتَامِ فَلَا تُغَيِّرُوا أَفْوَاهَهُمْ وَ لَا تُضَيِّعُوا مَنْ بِحَضْرَتِكُم‏
درباره‎ی یتیمان از خدا بترسید، و خدا را شاهد بگیرید. مبادا آن‌ها [ایتام] گاهی سیر و گاهی گرسنه مانده و حقّشان در میان شما ضایع و پایمال بشود. / الكافي (ط – الإسلامية) / ج ‏7 / ص 47

حضرت فاطمه (س):
فَرَضَ اللَّهُ مُجَانَبَةَ أَكْلِ أَمْوَالِ الْيَتَامَى إِجَارَةً مِنَ الظُّلْم‏
خداوند خوردن مال ایتام را حرام کرد تا حقوق آنها از تعدّی و ظلم محفوظ بماند. / بحار الأنوار (ط – بيروت) / ج ‏76 / ص 266

رسول اکرم (ص):
إِنَّ الْيَتِيمَ إِذَا بَكَى اهْتَزَّ لَهُ الْعَرْش‏
زمانی که یتیم گریه می‌كند عرش خداوند به لرزه در می‌آید. / ثواب الأعمال و عقاب الأعمال / النص / ص 200

امام علی (ع):
ارْحَمُوا الْأَرْمَلَةَ وَ الْيَتِيم‏
برای به زنانی که همسرشان از دست داده اند و ایتام مهربان و دل رحم باشید. / تحف العقول / النص / ص 149

رسول اکرم (ص):
كُنْ لِلْيَتِيمِ كَالْأَبِ الرَّحِيمِ وَ اعْلَمْ أَنَّكَ تَزْرَعُ كَذَلِكَ تَحْصُدُ
برای یتیم همچون یک پدر مهربان باشید و بدانید که امروز هر چه بکاری [فردا] آنرا درو خواهید نمود. / بحار الأنوار (ط – بيروت) / ج ‏74 / ص 137

امام باقر (ع):
إِنَّ لِلْيَتِيمِ حَقّا
مسلّماً برای یتیم حقوقی وجود دارد. / ثواب الأعمال و عقاب الأعمال / النص / ص 199

امام صادق (ع):
مَن حَفِظَ یتیماً حَفِظَهُ الله
خداوند حافظ و نگهبان آنکس خواهد بود که از یتیمی نگهداری می‎کند. / لئالی‌الاخبار / ج ٣ / ص ١٨١

رسول اکرم (ص):
اتَّقُوا اللَّهَ فِي الضَّعِيفَيْنِ يَعْنِي بِذَلِكَ الْيَتِيمَ وَ النِّسَاء
درخصوص دو گروه از افراد ضعیف یعنی ایتام و زنان خدا را شاهد باشید. / الكافي (ط – الإسلامية) / ج ‏5 / ص 510

امام رضا (ع):
إِنْ كَانَ الْمُعَزَّى يَتِيماً فَامْسَحْ يَدَكَ عَلَى رَأْسِه‏
اگر شخص یتیم، صاحب عزا و داغدیده باشد، تو با دو دست نوازشگر خودت بر سر او بکش. / الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا عليه السلام / ص 172 / 22 باب غسل الميت و تكفينه

امام علی (ع):
مَنْ رَعَى الْأَيْتَامَ رُعِيَ فِي بَنِيه‏
آن کس که حق ایتام را رعایت کند، حق فرزاندان خودش نیز رعایت خواهد شد. / مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل / ج ‏15 / ص 167

امام صادق (ع):
مَا مِنْ عَبْدٍ يَمْسَحُ يَدَهُ عَلَى رَأْسِ يَتِيمٍ تَرَحُّماً لَهُ إِلَّا أَعْطَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِكُلِّ شَعْرَةٍ نُوراً يَوْمَ الْقِيَامَة
آن کس که بر سر یتیمی دست ترحم بکشد، خداوند عز و جل به تعداد هر مویی (که دست نوازشگر بر آن بکشد) نوری در قیامت به او عطا می‎کند. / من لا يحضره الفقيه / ج ‏1 / ص 186

رسول اکرم (ص):
مَنْ كَفَى يَتِيماً فِي نَفَقَتِهِ بِمَالِهِ حَتَّى يَسْتَغْنِيَ وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ الْبَتَّة
آن کس که مخارج و معاش یتیمی را با مال خود سرپرستی کند تا به زمان بی‌نیازی برسد، بدون تردید بهشت برایش واجب خواهد شد. / من لا يحضره الفقيه / ج ‏4 / ص 352

رسول اکرم (ص):
انَا و كافِلُ الیَتیمِ كَهاتَینِ فی‌الجَنَّةِ اِذا اتَّقَی الله عزَّوجَلَّ (و اَشارَ بِالسَّبّابَةِ وَ الوُسطی)
من با سرپرست یتیم که پرهیزکاری نیز پیشه می‎کند در بهشت (همچون دو انگشت سبّابه و میانه) در کنار هم خواهیم بود. / شرح فارسى شهاب الأخبار (كلمات قصار پيامبر خاتم ص) / متن / ص 92

امام باقر (ع):
مَنْ أَنْكَرَ مِنْكُمْ قَسَاوَةَ قَلْبِهِ فَلْيَدْنُ يَتِيماً فَيُلَاطِفُهُ وَ لْيَمْسَحْ رَأْسَهُ يَلِينُ قَلْبُهُ بِإِذْنِ اللَّه‏
زمانی که یكی از شما در خود احساس قساوت و سنگدلی می‎کند حتما طفل یتیمی را نوازش كند و دست مهربانی بر سرش بكشد تا به یاری خدا دلش نرم و مهربان گردد. / من لا يحضره الفقيه / ج ‏1 / ص 186

امام علی (ع):
أَحْسِنُوا فِي عَقِبِ غَيْرِكُمْ تُحْفَظُوا فِي عَقِبِكُم‏
با بازماندگانِ دیگران به نیكی رفتار نمایید تا با بازماندگان‎تان هم به نیكی رفتار شود. / نهج البلاغة (للصبحي صالح) / ص 521

رسول اکرم (ص):
إنّ فی‌الجنّةِ داراً یُقالُ لَها «دارُالفَرَحِ» لایَدخُلُها اِلاّ مَن فَرَّحَ یَتامَی المُؤمِنین.
در بهشت جایگاهی به نام «دارالفَرح» (خانة شادی) است، و تنها افرادی واردش خواهند شد که دل ایتامِ مؤمنین را شاد کرده باشند. / نهج الفصاحة (مجموعه كلمات قصار حضرت رسول صلى الله عليه و آله) / ص 329

امام علی (ع):
ظُلْمُ الْيَتَامَى وَ الْأَيَامَى يُنْزِلُ النِّقَمَ وَ يَسْلُبُ النِّعَمَ أَهْلَهَا
ستم کردن به ایتام و زنانِ بی‌سرپرست باعث نزول عذاب و نقمت و سلب نعمت از ستم کننده می‌شود. / تصنيف غرر الحكم و درر الكلم / ص 409

امام علی (ع):
أَدِّبِ الْيَتِيمَ مِمَّا تُؤَدِّبُ مِنْهُ وَلَدَك‏
طفل یتیم را همچون فرزند خودت تربیت و ادب کن. / وسائل الشيعة / ج ‏21 / ص 478

رسول اکرم (ص):
مَنْ كَفَلَ يَتِيماً بَيْنَ الْمُسْلِمِينَ فَأَدْخَلَهُ إِلَى طَعَامِهِ وَ شَرَابِهِ أَدْخَلَهُ اللَّهُ الْجَنَّةَ الْبَتَّةَ إِلَّا أَنْ يَعْمَلَ ذَنْباً لَا يُغْفَرُ
آن کس که سرپرستی یتیمی از مسلمین را تکفل کرده و در کنار سفره‎ی خویش در خورد و خوراکش همراه نماید، قطعا خداوند او را در جمله‎ی بهشتیان قرار می‎دهد، مگر گناه غیرقابل گذشتی مرتکب شده باشد. / مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل / ج ‏2 / ص 472

امام علی (ع):
بَرُّوا أَيْتَامَكُمْ وَ وَاسُوا فَقُرَائَكُمْ وَ ارْأَفُوا بِضُعَفَائِكُم‏
به ایتام خود محبت و نیکی کنید، فقرا و نیازمندان را یاری کنید و نسبت به افراد ضعیف و ناتوان مهربان و رئوف باشید. / عيون الحكم و المواعظ (لليثي) / ص 195

امام باقر (ع):
أَرْبَعٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ بَنَى اللَّهُ تَعَالَى لَهُ بَيْتاً فِي الْجَنَّةِ مَنْ آوَى الْيَتِيمَ وَ رَحِمَ الضَّعِيفَ وَ أَشْفَقَ عَلَى وَالِدَيْهِ وَ رَفَقَ بِمَمْلُوكِه‏
چهار خصلت وجود دارد که در هر کس باشد، خداوند برایش در بهشت جایگاهی بنا خواهد کرد:
یتیمی را سرپرستی کند، بر افراد ضعیف و ناتوان مهربانی و تَرَحُّم کند، با والدین خود مهربان باشد و با زیردستان خود باعطوفت و نرم‌خو رفتار کند. / من لا يحضره الفقيه / ج ‏4 / ص 352

رسول اکرم (ص):
تَحَنَّنُوا عَلَى أَيْتَامِ النَّاسِ يُتَحَنَّنْ عَلَى أَيْتَامِكُم‏
بر ایتام دیگران رحم کنید تا بر یتیمان شما رحم نمایند. / الأمالي ( للصدوق) / النص / ص 94

رسول اکرم (ص):
يُقْعِدُهُ عَلَى خِوَانِهِ وَ يَمْسَحُ رَأْسَهُ يَلِينُ قَلْب
آن کس که یتیمی را بر سفره‎ی خودش نشانده و دست نوازش بر سرِ او کشد، دلش مهربان می‌شود. / من لا يحضره الفقيه / ج ‏1 / ص 186

رسول اکرم (ص):
حَثَّ اللَّهُ تَعَالَى عَلَى بِرِّ الْيَتَامَى لِانْقِطَاعِهِمْ عَنْ آبَائِهِمْ فَمَنْ صَانَهُمْ صَانَهُ اللَّهُ وَ مَنْ أَكْرَمَهُمْ أَكْرَمَهُ اللَّه‏
سفارش و تأکید زیاد خداوند دربارة نیکی به ایتام، به خاطر فقدان پدران آن‌ها است. آن کس که حقوق آن‌ها را رعایت کند و آنان را گرامی بدارد خداوند نیز او را گرامی خواهد داشت. / منية المريد / ص 114

امام صادق (ع):
مَنْ أَصْبَحَ لَايَنْوِي ظُلْمَ أَحَدٍ، غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا أَذْنَبَ ذلِكَ الْيَوْمَ مَا لَمْ يَسْفِكْ دَماً، أَوْ يَأْكُلْ مَالَ يَتِيمٍ حَرَاماً
آن کس که روزش را شروع کند و در ذهن خود نیّت ظلم به دیگری را نداشته باشد، تا آن زمان که خونی را به ناحق نریخته و مال شخصی یتیم را به حرام نخورده باشد، خدا گناهان آن روزش را می‌آمرزد. / كافي (ط – دار الحديث) / ج ‏4 / ص 23

امام رضا (ع):
إِيَّاكُمْ وَ أَمْوَالَ الْيَتَامَى لَا تَعَرَّضُوا لَهَا وَ لَا تَلْبَسُوا بِهَا
بر حذر باشید و شدیداً از اموال یتیمان پرهیز کنید. بر آن‌ها تعرض نکنید و خود را به این تعرض‎ها گرفتار و آلوده نکنید. / الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا عليه السلام / ص 332

امام رضا (ع):
بِئْسَ الْقُوتُ أَكْلُ مَالِ الْأَيْتَام‏
حقیقتا که خوردن مال ایتام چه خوراك بد و چه طعام نامبارکی است. / تصنيف غرر الحكم و درر الكلم / ص 398

امام باقر (ع):
قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع أَصْلَحَكَ اللَّهُ مَا أَيْسَرُ مَا يَدْخُلُ بِهِ الْعَبْدُ النَّارَ قَالَ مَنْ أَكَلَ مِنْ مَالِ الْيَتِيمِ دِرْهَما
از امام باقر سوال کردم كمترین چیزی كه بنده را داخل آتش جهنم می‌كند چیست؟ امام گفت خوردن یك درهم از مال یتیمان است. / كمال الدين و تمام النعمة / ج ‏2 / ص 482