حس همنوع دوستی همواره از آن دست احساسات بوده که در فطرت بشری وجود داشته و دارد؛ و انسان ها ذاتاً میل کمک به یکدیگر را در خود احساس می‌کرده و می کنند.
علاوه بر این، کمک به همنوع آن‌هم با خلوص نیّت و بدون هرگونه غل و غش و به دور از هر گونه چشم‌داشت از آن دسته از اموری است که می تواند منافع مادی و معنوی زیادی را برای خیرین به همراه داشته باشد.
موضوع به همراه داشتن منافع برای خیرین، مسئله ای است که امروزه نه تنها در متون دینی بدان اشاره شده و تاکید بسیار فراوان نیز بر آن صورت گرفته، بلکه تجربه نیز به خوبی ثابت کرده است که کمک به دیگران حتی در دنیای مادی نیز خیلی زود پاسخ مثبت را برای ما برمی گرداند. در این میان یکی از مواردی که توصیه بسیار زیادی بر آن در خصوص کمک شده است و همچنین چه بسا بر میزان تاثیرگذاری آن و منافع مادی و معنوی آن توصیه بیشتر شده، کمک به ایتام است.
در زیر به تعدادی از منفعت هایی که یک خیّر در کمک به یتیم ها می تواند برای خود به دست بیاورد آورده شده است.
کمک حفظ سلامت اجتماعی را در پی خواهد داشت
بی شک تا زمانی که ایتام موردِ نظرِ لطف و کمک دیگران قرار نگیرند در معرض آفات و خطرات زیادی قرار دارند و در صورتی که در جهت زدودن این آفات و خطرات اقدامی صورت نگیرد احتمال به بیراهه رفتن و ابتذال برخی از یتیمان نیز وجود دارد؛ و با نظر به اینکه ما انسان ها، موجوداتی اجتماعی هستیم و نمی توانیم خود را از اجتماع جدا بدانیم، قطعاً افزوده شدن به افرادی که در جامعه به فساد می پردازند می‌تواند سلامتِ حیات اجتماعی ما را نیز به خطر اندازد.
و از طرفی کمک به رشد و شکوفایی کودکان یتیم می تواند موجب بالفعل شدن استعدادها و توانایی های آنها شده و مسیری را برای اثرگذاری مثبت آنها در جامعه به وجود آورد و همین مورد نیز سبب افزایش سلامت روح و روان اجتماعی خواهد شد.
کمک افزایش حس خودباوری و عزت نفس را برای حامی دارد
بررسی ها نشان داده که آن دسته از افرادی که بیشتر میل به کمک به دیگران به ویژه ایتام دارند و در این مسیر استمرار و مداومت می ورزند مغز آنها این امر خیرخواهانه را به عنوان امری مثبت و سودمند قلمداد کرده و از این رو در هر بار همراهی و کمک آنها حس توانمندی و بی نیازی را به ایشان القا و گوشزد می کند که این سبب افزایش میزان خودباوری و عزت نفس در آنها می گردد.
از این رو آن دسته از کسانی که دست به خیر داشته و در مسیر کمک به دیگران از زمان و مال خود هزینه می کنند نگاه بهتری نسبت به خود داشته و همین سبب خواهد شد که در انجام امور خود نیز از عملکرد بهتری نسبت به سایرین برخوردار باشند.
اثربخشی میل و علاقه به کمک به دیگران در حدی است که در “مسیحیت” نیز به طور جدی از آن یاد شده و فضیلت عشق را از فضایل اصلی به شمار می آورد بر “عشق به همنوعان” تاکید بسیار ویژه می‌کند.
خیرین نشاط و شادابی بیشتری دارند
تحقیقات نشان داده که زمانی که انسان نسبت به انجام کاری مثبت و خیرخواهانه می زند، مغز اقدام به ترشح هورمون اندورفین می کند و این ماده ی مخدر طبیعی موجب ایجاد نشاط، شادابی و سرخوشی زیادی در انسان می گردد.
کمک فزونی مال را به همراه دارد
همانگونه که بریدن و حذف شاخه های اضافی از یک درخت نه تنها موجب کاهش رشد و شکوفایی درخت نمی شود بلکه مسیر را برای رشد بیشتر درخت فراهم می‌کند؛ در خصوص کمک به دیگران (به ویژه ایتام) نیز کمک های مادی می‌تواند بهبود روند رشد مالی و مادی را برای خیّر به همراه داشته باشد.
درک بهتر این امر را میتوان در قاعده 5S یا نظام آراستگی ژاپنی ها نیز به خوبی شاهد بود.
در واقع زمانی که انسان از مازادِ دارایی‌های نقدی و یا غیر نقدی خود، اقدام به بذل و بخشش می‌کند، موجب کاهش قابل توجه تشویش و درگیری ذهنی خود می‌شود، چراکه دارایی های مازاد که در جریان سازندگی – چه برای خود و چه برای دیگران – قرار نگرفته باشند، هم از جهت نگهداری و هم از جهت هزینهکرد و هم از جهت نیاز به جریان اندازی می‌تواند موجب درگیری و دغدغه برای صاحبشان گردند.
و از همین رو است که اسلام نیز مسلمانان را ملزم کرده است تا یک پنجم از کل دارایی های مازاد خود را در قالب خمس ببخشند.
اعمال ما به سوی خودمان بازمیگردند
دین، تاریخ، تجربه و حتی گاه علم ثابت کرده است که ما غالباً نتیجه اعمال خود را در همین دنیای مادی میبینیم و دنیا اعمال خیر یا شر ما را حتی گاه با شدتی بیشتر به ما برمیگرداند. تاکید بر این باور متافیزیکی و فرا ماده‌ای را در تفکرات و ادیان مختلف به وضوح وجود دارد.
به عنوان مثال کارما یکی از تعاریف موضوعِ یاد شده در زبان سانسکریت میباشد که بر آن تاکید دارد و میگوید: که شما هر کاری را در جهان هستی انجام دهید جهان هستی [کائنات] آن را به خود شما بر میگرداند؛ و یا در ضربالمثلهای زبان فارسی نیز بر این موضوع تاکید شده و می‌گویند: «از هر دست بدهید، از همان دست پس خواهید گرفت»
همچنین در روایات اهل بیت نیز چنین آمده است که «همانگونه که یاری می کنی؛ یاری می شوی – کما تُعینُ، تُعانُ / امام علی (ع)»
و یا در بیتی از شاعر نام آور ایرانی، سعدی آمده است: «کسی نیک بیند به هر دو سرای، که نیکی رساند به خلق خدای»
کمک، بلایا را از خیّر دور می کند
اعتقاد و تاکید دینی بر این است که اگر شما میخواهید بلایای احتمالی روزمره خود را از خود دور کرده و مانع رسیدن شر آنها به خود شوید، یکی از بهترین راهها برای این منظور صدقه دادن و کمک به نیازمندان (بویژه ایتام) است.
همان طور که امام باقر (ع) می فرماید:
إِنَّ الصَّدَقَةَ لَتَدْفَعُ سَبْعِینَ بَلِیَّةً مِنْ بَلَایَا الدُّنْیَا مَعَ مِیتَةِ السَّوْءِ إِنَّ صَاحِبَهَا لَا یَمُوتُ مِیتَةَ السَّوْءِ أَبَداً مَعَ مَا یُدَّخَرُ لِصَاحِبِهَا فِی الْآخِرَةِ
صدقه دادن هفتاد نوع بلا از بلاهای دنیا را به همراه مرگِ بد را از انسان دفع می‌کند و صدقه دهنده هیچ‌گاه با مرگی بد نخواهد مُرد؛ و این در حالی است که اجر اخروی نیز برای او ذخیره می شود. / الكافي (ط – الإسلامية) / ج 4 / ص 5
کمک خشنودی خداوند را به همراه دارد
برای آن دسته از افراد خیری که حس خداجوی و خداپرستی آنها بیدار می باشد، یکی از مهمترین آثار و برکاتی که همواره به دنبال آن هستند مسئله خشنودی خداوند از خودشان می باشد که این مهم را می توانند به خوبی در کمک به ایتام شاهد باشند.
این موضوع چیزی است که در آیات و روایات مختلف و به شیوههای مختلف نیز بیان شده و بر آن تاکید ویژه‌ای شده است.
قرآن در این باره در سورهی انسان میفرماید:
و يُطعِموُنَ الطَّعامَ عَلي حُبِّهِ مِسكيناً و يَتيماً و أسيراً ، إنَّما نُطعِمُكُم لِوَجهِ اللَّهِ لا نريدُ مِنكُم جَزاءً و لاشُكُوراً
و به [پاس] دوستي [خدا] بينوا و يتيم و اسير را خوراك و اطعام ميدهند. [و می‌گویند] ما براي خشنودي خدا است كه به شما ميخورانيم و پاداش و سپاسي از شما نميخواهيم
بهشت بر کمک کنندگان واجب می‌شود
علاوه بر موضوع فوق، در میان افرادی که اعتقاد به خدای متعال و دنیای پس از مرگ آن دارند، دقت و توجه به راههایی که بتواند حضورشان در بهشتِ برین را تضمین کند بسیار زیاد است؛ و در این خصوص نیز آیات و روایات بسیاری بر واجب شدن بهشت بر کسانی که در کمک رسانی به ایتام غفلت نکرده و همواره دست نوازش و همراهی و کمک را بر سر افراد یتیم میکشند اشاره کرده است.
پيامبر اکرم (ص) در این باره میفرماید:
مَن عالَ يَتيماً حَتّي يَستَغنِيَ أوجَبَ اللَّهُ لَهُ بِذلكَ الجَنَّةَ
آن کس که يتيمي را سرپرستي بكند تا او بينياز شود، خداوند در برابر این کار، بهشت را بر او واجب ميكند / تحف العقول / النص / ص 197
حامیان ایتام و نیازمندان همواره از یاری خداوند بهرهمند خواهند شد
همچنین روایات و آیات بسیاری در متون دینی وجود دارد که یاری و همراهی ویژه خداوند را در پس خشنودی او از بندههایش [در برابر کمکهایش به ایتام] را یادآور می‌شود. و بیشک آنگاه که بتوان حمایت و همراهی همیشگی خداوند را برای خود داشته باشیم، نیاز به هیچ یاور و کمکرسان دیگری نخواهیم داشت.
امام جعفر صادق (ع) در این باره میفرماید:
مَن حَفِظَ یتیماً حَفِظَهُ الله.
آن کس که از یتیمی نگهداری کند خداوند حافظ و نگهبان او خواهد بود. / لئالی‌الاخبار / ج ٣ / ص ١٨١
یا پیامبر گرامی اسلام (ص) میفرماید:
مَن كفی یتیماً فی نَفَقتِهِ بِمالِه حتّی یَستَغنی وَجَبت لَهُ الجَنّةُ اَلبتّة.
آن کس که نفقهی یتیمی را با دارایی و مال خودش سرپرستی بکند تا آن یتیم به حدّ بی‌نیازی برسد، بدون شک بهشت برای او واجب می‌گردد. / من لا يحضره الفقيه / ج 4 / ص 352
کمک کنندگان از جزای روز قیامت در امان هستند
و اغلب یکی از واهمههای افراد خداجو، مورد غضب خدا قرار گرفتن و مستحق جزای روز قیامت شدن است؛ که در این خصوص نیز متون بسیاری در دین بر این نکته تاکید کرده که خداوند خیّرین در راه ایتام را در روز قیامت از خشم خود در امان می دارد
امام كاظم (عل) در این خصوص میفرماید:
إِنَّ لِلَّهِ عِبَاداً فِي الْأَرْضِ يَسْعَوْنَ فِي حَوَائِجِ النَّاسِ هُمُ الْآمِنُونَ يَوْمَ الْقِيَامَة
خدا در زمين بندگاني دارد كه براي رفع نيازهاي مردم ميكوشند؛ ایشان افراد ایمن در روز قيامتند / الكافي (ط – الإسلامية) / ج 2 / ص 196
و یا امام جعفر صادق (ع) میفرماید:
ما مِن عَبدٍ یَمَسحُ یَدهُ علی رأسِ یتیمٍ رحمةً لَهُ اِلاّ اَعطاهُ اللهُ بِكُلِّ شَعرةٍ نوراً یَومَ القِیامةِ.
آن کس که بر سر یتیمی دست ترحم و عطوفت بکشد، خداوند به تعداد هر مو (که دست حامی بر آن بگذرد)، نوری در قیامت به او عطا خواهد فرمود. / من لا يحضره الفقيه / ج 1 / ص 186
کمک به ایتام، برآورده شدن آرزوها را در پی دارد
قطعاً میلِ به، به دست آوردن خواسته های قلبی – چه در بُعد مادی و چه در بُعد معنوی – یکی از قویترین امیال در وجود هر کس میباشد و انسانها غالب عمر خود را در راه رسیدن به این خواستهها صرف میکنند؛ و این در حالی است که یکی از راههای سرعت بخشیدن به رسیدن به خواستهها نیز کمک به ایتام میباشد.
کمک به ایتام افزایش شادی و حس خوب و سعادت را در زندگی در پی دارد
عمدهی خواستههایی که ما در زندگی مادی خود با سماجت و جدیت به دنبال آنها میگردیم، یا برای رسیدن به حس خوب و دستیابی به شادی است و یا به منظور نیلِ به سعادت و رستگاری است؛ و بیشک آن زمان که این مهم برای ما برآورده شود، از تلاش کردن برای رسیدن به خیل کثیری از خواستههایمان دست برخواهیم داشت. و کمک کردن به نیازمندان و ایتام یکی از راههای بسیار راهگشاست که سبب می‌شود تا با تلاش و تقلای کمتر بدان دست پیدا کنیم. همان طور که قرآن کریم در سوره ی بقره میگوید:
الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّیْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِیَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ
افرادی که از مال خود در شب و روز و نهان و آشکارا انفاق میکنند، ایشان نزد پروردگارشان پاداش نیکویی خواهند داشت و هرگز (از حوادث آینده) بیمناک و (از امور گذشته) اندوهگین نخواهند گشت.
و یا در سوری لقمان میفرماید:
الَّذِینَ یقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَیؤْتُونَ الزَّکاةَ وَهُم بِالْآخِرَةِ هُمْ یوقِنُونَ، أُوْلَئِک عَلَی هُدًی مِّن رَّبِّهِمْ وَ أُوْلَئِک هُمُ الْمُفْلِحُونَ
آنان که نماز بپا می‌دارند و زکات می‌دهند [و نیاز نیازمندان را برآورده میکنند] و به آخرت یقین دارند؛ ایشان هم از [لطف] پروردگارشان در راه راست قرار دارند و هم آنان رستگاران عالم هستند.
سخن آخر:
با نظر به فواید بسیار زیاد مادی و معنوی که کمک به نیازمندان (بویژه ایتام) برای هر کس می‌تواند به همراه داشته باشد؛ وا ماندن از این امر خداپسندانه در حُکم زیانی است که متاسفانه کمتر مورد توجه قرار میگیرد.
همچنین اگرچه در این مقاله با نظر به مجال اندک، بیشتر از زبان دین (اسلام) به تایید اندکی از فوایدِ شمارش نشدنیِ کمک به ایتام پرداخت شد؛ اما مسئلهی کمک به ایتام و محاسن بسیاز زیاد آن، موضوعی است که هم از باب تجربه، هم علمی، هم عقل سلیم و هم سایر ادیان و فِرَق و تفکرات بدان صحه گذاشته شده است.
