اگرچه قدمت بسیار بالای خیریه انصارالرسول در کمک به ایتام و خانواده‌های ایشان، سبب شده که بسیاری از خیرین به خوبی به نحوه‌ی کمک‌رسانی‌های این خیریه، افراد تحت تکفلش و … کاملا واقف باشند؛ اما با وجود این، کماکان برای افراد زیادی این سوال وجود دارد که این خیریه دقیقا به چه کسانی کمک مادی می‌کند و یا اصلا تعریف یتیمی که بتواند تحت تکفل این خیریه قرار گیرد، چگونه است.
در پاسخ به این سوالات و ابهامات، باید گفت در اساسنامه‌ی خیریه انصارالرسول که از سال 1353 به منظور رفع نیاز ایتام و خانواده‌های ایشان شروع به کار کرده‌است؛ از همان ابتدا موضوع محصور بودن کمک‌های مردمی به ایتام قید شده و ضرورت پرداختن کمال و تمام به این قشرِ ناتوان جامعه به صورت مکتوب اعلام شده است.
و از همین رو، امروز نیز، پس از مدت تقریبی نیم قرن، کماکان خیریه متناسب با همین چارچوب در حال خدمت‌رسانی به ایتام و خانواده‌هایشان است. اما اینکه دقیقا منظور از یتیم کیست؟ پاسخ به این سوال نیز متناسب با همان تعریفی است که در تعاریفی دینی آمده، و نه بر مبنای تعارف گوناگون و متنوع عرفی؛ و آن اینکه ….
تعریف یتیم
یتیم در منابع دینی
بر اساس تعریفی که مفردات الفاظ قرآن کریم برگفته از آیات دارد: واژه‌ی یتیم از “یتم” به معنای تنها آمده است. و زمانی به کودکی یتیم اطلاق می‌شود که قبل از بلوغ از پدر جدا افتاده باشد و یا اینکه پدرش را از دست داده باشد. (راغب اصفهانی / مفردات الفاظ قرآن کریم، صفحه 575)
و یا در تعریفی که در المیزان آورده شده: به کسی یتیم گفته می‌شود که پدرش را از دست داده است؛ و این واژه برای شخصی که مادرش مرده باشد، به کار برده نمی‌شود. اگرچه بعضی معتقدند یتیم کسی است که پدرش مرده است و برای حیوانات است که به آنچه مادرش را از دست داده اطلاق می‌گردد (علامه طباطبایی / المیزان، جلد 1، صفحه 219)
و براساس این تعریف به کودکی که مادرش مرده است، و یا از پدر جدا افتاده باشد، و یا اینکه کودکی بالغ باشد، یتیم گفته نمی‌شود؛ اگرچه بعضی از مفسران اهل سنت همچون راغب اصفهانی و ابن عاشور، کودک جدا افتاده از پدر را یتیم می‌داند
یتیم در تعریف فرهنگ‌ها
تعریف یتیم در فرهنگ‌های مختلف، تا حدی با هم و یا با دین متفاوتند و حتی گاه می‌توانند کاملا متناقض باشند؛
همان طور که در تفسیر التحریر و التنویر آمده، از نظر اعراب کودکی که تنها مانده و پدرش را که حامی و مدافع و نفقه‌دهنده‌اش بوده است از دست داده، یتیم به شمار می‌رود و این مطلب درباره‌ی مادر صدق نمی‌کند چراکه با از دست دادنش بی‌سرپرست نمی‌ماند (محمد الطاهر بن عاشور / تفسیرالتحریر و التنویر، جلد 4، صفحه 219)
و بعضی از فرهنگ‌های فارسی هم یتیم را علاوه بر افرادی که پدر از دست داده‌اند، به بی‌مادر نیز اطلاق می‌کنند. و یا اینکه کودکان بدون پدر و مادر را یتیم الطرفین می‌نامند.
اما تعریف یتیم در فرهنگ‌های مختلف به همین دو نگاه محدود نمی‌شود. بلکه تعاریف گوناگون و متنوعی برای موضوع یتیم و تعریفش وجود دارد. هر چند عمدتا، همه‌ی تعاریف در موضوع فقدان پدر متفق‌القول هستند و اتفاق نظر دارند.
یتیم در تعریف حقوقی
از دیدگاه حقوقی و قانونی هم، یتیم شخصی است که فاقد ولی، قیم و سرپرست باشد. (مجموعه کامل قوانین و مقررات حقوقی، صفحه 40) و از آنجا که دامنه حقوقی یتیم فراتر از اصطلاح قرآنی و فقهی آن است؛ از همین رو، فاقد ولی و قیم و سرپرست را یتیم دانسته است؛ و از همین رو است که در تعریف حقوقی این فقدان می‌تواند به سبب مرگ یا جدایی کودک از آنان اتفاق بیافتد.
پس اگر کودک پدرش را از دست داده اما قیم یا ولی داشته باشد، از نظر حقوقی یتیم به شمار نمی‌رود؛ این در حالیست که از نظر اسلام چنین فردی یتیم است، هر چند که دارای ولی باشد.
یتیم و سن بلوغ
اصطلاح یتیم تا زمانی بر کودک اطلاق می‌گردد که هنوز به بلوغ نرسیده باشد، ولی بعد از بلوغ این عنوان بر او اطلاق نمی‌شود و احکام یتیم نیز بر او بار نمی‌گردد.
همان طور که در روایتی در وسائل‌الشیعه داریم: از امام کاظم (ع) سوال شد چه زمانی شرایط یتیم بودن قطع می‌شود؟ و حضرت در پاسخ گفت وقتی فرزند به سن بلوغ می‌رسد و اخذ و عطا را تشخیص می‌دهد. (وسائل الشیعه، جلد 10، صفحه 4)
و بر مبنای این حدیث و روایاتی مشابه، چنین به دست می‌آید که شرط بلوغ جنسی تنها کفایت نمی‌کند، بلکه می‌بایست بلوغ معیشتی و اقتصادی نیز اثبات بشود.
و ظاهرا از همین رو است که در آیات قرآنی نیز داریم: تا زمانی کودک به بلوغ اقتصادی نرسیده باشد، اموال خود را نمی‌تواند در اختیار بگیرد؛ هرچند به بلوغ جنسی رسیده باشد.
آیه 6 سوره‌ی نساء
آیه 6 سوره‌ی نساء نمونه‌ای از این آیات است که می‌فرماید:
وَابْتَلُوا الْيَتَامَىٰ حَتَّىٰ إِذَا بَلَغُوا النِّكَاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْدًا فَادْفَعُوا إِلَيْهِمْ أَمْوَالَهُمْ ۖ وَلَا تَأْكُلُوهَا إِسْرَافًا وَبِدَارًا أَنْ يَكْبَرُوا ۚ وَمَنْ كَانَ غَنِيًّا فَلْيَسْتَعْفِفْ ۖ وَمَنْ كَانَ فَقِيرًا فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ ۚ فَإِذَا دَفَعْتُمْ إِلَيْهِمْ أَمْوَالَهُمْ فَأَشْهِدُوا عَلَيْهِمْ ۚ وَكَفَىٰ بِاللَّهِ حَسِيبًا
یتیمان را امتحان کنید تا زمانی‌که بالغ شده و قدرت بر نکاح پیدا کنند، آن‌گاه اگر آنها را دانا به درک مصالح زندگی خود یافتید، اموال‌شان را به آنها باز پس دهید، و به اسراف و عجله مال آنها را حیف و میل نکنید, بدین اندیشه که مبادا بزرگ شوند (و به سبب توانمند شدنشان اموال‌شان را از شما پس بگیرند). و هر کس (از اولیاء یتیم) دارا است (از تصرف در مال او) خودداری کند، و هر کس فقیر و نادار است (در مقابل زحمتی که برای نگهبانی از مال یتیم می‌کند) به قدر متعارف ارتزاق کند، پس آن‌گاه که مال‌شان را به آنها رد کردید باید بر ردّ مال بر آنها گواه گیرید، و گواهی خدا برای محاسبه خلق کافی است.
در این آیه دو شرط بلوغ جنسی و بلوغ رشدی مطرح شده است. پس اگر بلوغ جنسی به طور طبیعی تحقق نیابد، بلوغ فکری و رشدی با آموزش و تعلیم در کودک ایجاد می‌شود و بعد از آنکه بلوغ رشدی در فکر و عمل اقتصادی و به تعبیر امام (ع) اخذ و عطا فراهم شد، دیگر یتیم نیست و بایستی مسئولیت‌های خودش را به عهده بگیرد.
خیریه انصارالرسول و شرایط ایتام
با نظر به آنچه که در بالا آورده شد؛ خیریه انصارالرسول نیز پیرو سیره و روش دینی اقدام به پذیرش و تحت پوشش قرار دادن ایتام می‌کند. و در این بین شروطی همچون فوت پدر، نرسیدن کودک به بلوغ, آنهم مقید به موضوع بضاعت و استطاعت مالی و … همه و همه متناسب با چارچوب دینی تعیین گردیده‌اند.
